Stres czy depresja? Co nam mówią objawy nastolatka
Stres i depresja mają wspólne synonimy: chandra, niepokój, dół, lęk. Pewnie dlatego często są mylone. Co więcej, depresja u dzieci i młodzieży może wyglądać zupełnie inaczej niż u dorosłych. Młodzi ludzie częściej odczuwają wiele emocji jednocześnie, takich jak smutek, złość i rozdrażnienie. Częste i nieprzewidywalne wybuchy złości mogą zostać przez rodziców zinterpretowane jako „typowe” zachowania nastolatka. Młodzież ma również tendencję do maskowania swojego obniżonego nastroju i zmęczenia przed najbliższymi. Pod przykrywką spędzania wielu godzin przed komputerem lub telefonem może się kryć brak siły do codziennych działań.
Objawy depresji
Nic dziwnego, że rodzice nie wiedzą, kiedy mogą pomóc dziecku sami, a kiedy powinni szukać pomocy u specjalisty. Warto wiedzieć, że depresja to choroba, a od obniżenia nastroju różni się m.in.:
- długością trwania,
- występowaniem dodatkowych objawów, takich jak: bezsenność lub nadmierna senność, utrata apetytu lub jego wzmożenie, anhedonia, czyli długotrwała utrata odczuwania przyjemności, poczucie winy, zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- wpływem na codzienne funkcjonowanie: zmniejszona energia, problemy z koncentracją, brak chęci do nauki.
U młodzieży, częściej niż u dorosłych, dochodzi do problemów z koncentracją i pamięcią, samookaleczania jako metody rozładowywania napięcia, a także dolegliwości somatycznych np. bólów brzucha i biegunek lub zaparć.
Typowe i nietypowe objawy okresu dojrzewania
Ale jak rozróżnić, czy brak chęci do nauki wynika z powodu depresji czy to zwykła prokrastynacja (czyli tendencja do odwlekania swoich zadań w czasie, przekładania wszystkiego na nieokreślone później)? Poniżej ściąga, która pomoże w odróżnieniu zachowań naturalnych od niepokojących.
Typowe zachowania nastolatka:
- zmienność nastroju,
- mniejsze zainteresowanie nauką i obowiązkami, sporadyczne wagary,
- eksperymenty z alkoholem i papierosami,
- potrzeba prywatności,
- skupienie się na wyglądzie zewnętrznym,
- popadanie w konflikty z rodzicami i nauczycielami,
- poszukiwanie wrażeń.
Co powinno zaniepokoić rodzica?
- długotrwała zmiana nastroju – ciągły smutek lub złość,
- brak możliwości skupienia się na nauce i zadaniach domowych, stałe unikanie szkoły,
- regularne sięganie po alkohol lub narkotyki,
- unikanie relacji z ludźmi, zamykanie się na całe dni w pokoju,
- zaburzenia odżywiania: głodzenie się, prowokowanie wymiotów, kompulsywne objadanie się,
- zachowania agresywne,
- autoagresja, myśli samobójcze.
Źródło: Jill H. Rathus; Alec L. Miller, DBT Skills Manual for Adolescents, New York, 2015.
Gdy zauważymy u dziecka któryś z niepokojących objawów, udajmy się z nim do pediatry, lekarza rodzinnego, psychologa lub psychiatry dziecięcego. Nieleczona depresja może prowadzić do śmierci. Co 100 minut nastolatek odbiera sobie życie, a samobójstwo jest trzecią najczęstszą przyczyną śmierci w wieku od 15. do 24. roku życia. Niestety tylko 30% chorych nastolatków jest poddawanych leczeniu, dlatego tak ważne jest aby obserwować swoje dziecko, rozmawiać z nim i reagować, gdy jeszcze jest na to czas.
Życie w ciągłym stresie
Stres ma wiele definicji, ale w psychologii obowiązuje teoria Lazarusa i Falkman, w której stres pojmuje się jako dynamiczną relację pomiędzy człowiekiem a niesprzyjającymi okolicznościami, do których człowiek stara się przystosować. Dochodzi do braku równowagi psychicznej i fizycznej, a podjęty wysiłek adaptacyjny jest próbą przywrócenia tej równowagi. Każdy inaczej reaguje na stres i to, co dla jednej osoby jest nieistotne, u innej może przekraczać jego granice. Wiek nastoletni charakteryzuje się stosunkowo małym obszarem wytrzymałości na stresory. Tym bardziej należy uważać, co się mówi do młodego człowieka, aby nie ignorować jego uczuć.
„Weź się w garść”, „inni mają gorzej”, „uśmiechnij się, a nie chodzisz taki skwaszony ciągle”, „wyjdź do ludzi, a nie siedzisz sam jak kołek”, „jak zwykle przesadzasz” – znacie te słowa-wytrychy? Często używamy ich bezwiednie, nie wiedząc, jak bardzo mogą dziecko zranić. Słowa te nakręcają jedynie spiralę stresu i wywołują poczucie winy – dziecko myśli, że jest coś z nim nie tak, jeśli jego emocje mówią coś innego niż jego rodzice.
Warto wiedzieć, że chroniczny stres może przyczynić się do powstawania depresji (Praag, 2005). Wywołuje wzrost poziomu kortyzolu, zwanego hormonem stresu, a także obniżenie poziomu serotoniny i dopaminy w mózgu, a są to neuroprzekaźniki, których niedobór notuje się w depresji. Jest i odwrotnie – o czym często zapominamy – depresja nasila stres. Zniekształcenia poznawcze, które obniżają zdolność radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz niska samoocena sprawiają, że chorująca osoba jest poddawana ciągłemu oddziaływaniu stresorów psychologicznych (Landowski, 2001). Niwelowanie objawów stresu jest więc pomocne także na tym etapie, jako wsparcie farmakoterapii.
Bibliografia:
- Rathus J.H., Miller A.L., DBT Skills Manual for Adolescents, New York, 2015.
- Chatizow J., „Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży”, Warszawa, 2018.
- van Praag H. M. (2005). Can stress cause depression?. The world journal of biological psychiatry: The official journal of the World Federation of Societies of Biological Psychiatry, 6 Suppl 2, 5–22. https://doi.org/10.1080/15622970510030018
- Landowski J., (2001b), Zespoły depresyjne – przewlekła aktywacja układu stresu., [w:] Dudek D., Zięba A., (red.), Depresja w chorobie niedokrwiennej, Kraków, Biblioteka Psychiatrii Polskiej, 25-35.
Przeczytaj więcej: